Kanser

Kanser nedir?

Kelime anlamı olarak kanser, bir organ veya dokudaki hücrelerin düzensiz olarak bölünüp çoğalmasıyla beliren kötü urlara denir. Genel anlamda ise kanser vücudumuzun çeşitli bölgelerindeki hücrelerin kontrolsüz çoğalması ile oluşan 100'den fazla hastalık grubudur. Çok çeşitli kanser tipleri olmasına rağmen, hepsi anormal hücrelerin kontrol dışı çoğalması ile başlar. Tedavi edilmez ise ciddi rahatsızlıklara, hatta ölüme dahi neden olabilir.

Kanser (cancer) terimi, tıbbın babası olarak bilinen Yunan fizikçi Hippocrates (MÖ 460-370) tarafından oluşturulmuştur. Hippocrates, carcinos ve carcinoma terimlerini ülser oluşturan ve ülser oluşturmayan tümörler için kullanmıştır.

Risk Faktörleri:

Kanserin sebebi kesin olarak bilinmemektedir. Kanser hastalığı için iki grup risk faktörü vardır. Bunlar değiştirilebilir faktörler ve değiştirilemeyen faktörlerdir.

Belli bir tür kansere yakalanma olasılığını artıran her şey risk faktörüdür. Sigara, alkol vb. gibi risk faktörleri kontrol edilebilirken, yaş, genetik özellikler gibi bazı risk faktörleri de kontrol edilememektedir. Pek çok risk faktörünün direkt olarak hastalığa neden olup olmadığı bilinmemektedir. Risk faktörleri, doktorların kansere yakalanma olasılığı yüksek kişileri teşhis etmesinde yardımcıdır.

Risk faktörlerinin bilinmesi önemlidir. 

Akrabalarında kanser öyküsü olan genç insanlar daha yüksek riske sahiptir. Örneğin; anne veya kız kardeşinde meme kanseri öyküsü olan bir kadında, aile öyküsü olmayan kadına göre meme kanseri gelişme riski iki kat fazladır. 
Kanser öyküsü olanların, daha erken dönemde ve daha sık aralıklarla tarama testlerinden geçmesi faydalı olacaktır. Bu kişilerde genetik testlerin yapılması da önerilmektedir.

Risk faktörleri dört grupta toplanabilir.

Davranışsal Risk Faktörleri: Sigara içmek, diyet, egzersiz ve alkol tüketimi gibi değiştirebileceğiniz risk faktörleridir. Sigarayı bırakmak veya düzenli egzersizlerle kansere yakalanma riskinizi azaltabilirsiniz.
 

Biyolojik Risk Faktörleri: Biyolojik Risk Faktörleri; yaş, cinsiyet ve ırk gibi fiziksel özelliklerdir. Fiziksel ve biyolojik özelliklerin, kanser için risk faktörü olup olmayacağı, kanserin tipine bağlıdır. Belli tip kanserler için risk oluşturabilecek biyolojik ve fiziksel özellikler şunlar olabilir.

• Cinsiyet: Bazı kanser türleri cinsiyetle ilişkilidir. Örneğin; prostat bezi sadece erkeklerde olduğu için, prostat kanseri erkeklerde görülür. Meme kanseri hem kadın hem de erkeklerde görülebilir, ancak kadınların meme kanserine yakalanma riski daha yüksektir. 
• Yaş: Pek çok kanser türü yaşlılarda ortaya çıkar. 50 yaşın üstündeki kişilerde kanser görülme riski daha yüksektir.
• Irk: Bazı ırklarda belli tip kanserler daha sık görülmektedir. Örneğin; Amerikalı zencilerde prostat kanseri daha sık görülür.
• Cilt: Sarışınlarda cilt kanseri daha sık görülmektedir. 
   

Çevresel Risk Faktörleri: Yaşadığınız ya da çalıştığınız çevre koşulları kanser gelişimi için risk faktörü olabilir. Ev ya da iş yerinde bulunan bazı maddeler, kanser riskini artırır. Asbest, radon, hava kirliliği, UV radyasyon, sigaraya maruz kalma çevresel risk faktörlerindendir.

Yine diyetle alınan bazı besinler kanser gelişim riskini artırırken, bazıları da koruyucu olabilmektedir.

Genetik Risk Faktörleri: Genetik Risk Faktörleri, aileden kalıtımsal olarak geçen genlerle ilişkilidir.

Aile üyelerinden birinde genç yaşta kanser teşhis edilen bireylerde, üç veya daha fazla kuşakta aynı tip kanser öyküsü bulunanlarda, anne veya baba tarafından üçten fazla kanser olgusu bulunan kişilerde ve aile bireylerinden birinde iki veya daha fazla farklı tip kanser bulunan bireylerde kanser gelişme riski yüksektir.

Aile bireyleri arasından birden fazla kişide aynı tip kanser olsa bile bu kalıtımsal olmayabilir. Kanserin kalıtımsal olduğundan şüphe ediliyorsa genetik tarama testleri yapılmalıdır.

Sonuç :
Modern tıptaki gelişmelere rağmen, dünyada ve ülkemizde ölüm nedenleri arasında halen ilk sıralarda yer almasından dolayı kanser önemli bir sağlık sorunudur. Tanısı ve tedavisi farklı uzmanlık dallarının iş birliğini gerektirmektedir. Kanserde erken tanı önemlidir. Türkiye'de özellikle meme, rahim ağzı (serviks) ve bağırsak kanserinin erken tanısı konusunda ulusal tarama programları mevcuttur. 

Kanserden korunma, kanserin tedavisinden daha önemli bir husustur. Korunmada, yukarıda anlatılan başta sigara ve alkol olmak üzere, kanser yapıcı çevresel etkenlerden uzak durmak önemlidir. Bunun dışında düzenli spor yapmak, aşırı güneş ışığından sakınmak, özellikle meyve ve sebze ağırlıklı uygun bir diyet uygulamak ve doğal gıdalarla beslenmek kanser sıklığını azaltabilir.

Kanser Türleri ve Belirtileri

Rahim (Endometrium) Kanseri

Belirtileri

Rahim kanserinin en sık görülen belirtileri şunlardır;

• Anormal veya devam eden kanama, lekelenme: Özellikle menopoz dönemindeki kanamalara dikkatle yaklaşılmalıdır.
• Alt karın bölgesinde (pelvik bölgede) ağrı, rahatsızlık veya baskı hissi
• Karında şişkinlik
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Genital bölgede kitle

Prostat Kanseri

Prostat kanseri erken evrede hiçbir belirti vermez. Kanser dokusu büyüdükçe aşağıdaki bazı şikayetlere yol açabilir:

• Sık idrara çıkma
• Gece idrara kalkma
• Kesik kesik idrar yapma
• Zor idrar yapma
• Ağrılı idrar yapma
• Kanlı idrar
• Kanlı meni

Bu şikayetlerin olması prostat kanseri olduğunu göstermez ama bir ipucu olabilir. Bu yakınmalardan en az biri olduğunda, üroloji (bevliye) uzmanına başvurulmalıdır.

Pankreas Kanseri

Belirtileri

• İdrarda ve ciltte sararma
• Üst/orta karın veya sırt bölgesinde ağrı
• Açıklanamayan kilo kaybı/iştah kaybı/yorgunluk

Over (Yumurtalık) Kanseri

Belirtileri

Yumurtalık kanserinin en sık görülen belirtileri şunlardır;

• İnatçı kasık ve karın ağrısı
• Artmış karın çevresi / inatçı şişkinlik - gelip geçici şişkinlik değil
• Hazımsızlık ve bağırsak şikayetleri
• Artmış idrara çıkma ihtiyacı ve/veya aciliyet hissi

Mide Kanseri

Belirtileri

Mide kanserinin erken evredeki belirtileri sinirim sistemine bağlı diğer rahatsızlıkların belirtileri ile benzerlik göstermekte olup, bunlarla karışabilir.

En sık görülen belirtiler şunlardır;

• Hazımsızlık veya midede yanma hissi
• Bulantı
• Az miktarda yemekle bile ortaya çıkan şişkinlik hissi
• Karın veya mide bölgesinde ağrı
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Yutma Güçlüğü
• Kansızlık (Anemi)

Karaciğer Kanseri 

Belirtileri

En sık görülen belirtiler şunlardır;

• Üst karın bölgesinde rahatsızlık hissi
• Karında şişkinlik hissi
• Karnın sağ üst kısmında sırta vuran ağrı
• Açıklanamayan kilo kaybı, iştahsızlık, yorgunluk
• Ciltte ve gözlerde sararma
• Bulantı

Cilt Kanseri

Belirtileri 

Cilt kanserinin en sık görülen belirtileri şunlardır;

• İyileşmeyen iltihaplı lezyonlar

Ciltte görülen;

• Küçük, kabarık, düzgün, parlak lezyonlar
• Küçük, kabarık, kırmızı veya kahverengi-kırmızı renkli lezyonlar
• Düz, sert, kırmızı veya kahverengi ve kabuksu lezyonlar
• Kabuksu, kanamalı lezyonlar
• Yara izine benzer ve kalıcı lezyonlar

Akciğer Kanseri

Belirtileri

Akciğer kanserlerinin en sık görülen belirtileri şunlardır;

• Geçmeyen veya giderek kötüleşen öksürük
• Öksürürken kan veya kanlı balgam çıkarmak
• Derin nefes alırken, öksürürken veya gülerken kötüleşen göğüs ağrısı
• İştahsızlık, halsizlik, yorgunluk ve kilo kaybı
• Ses kısıklığı
• Nefes darlığı
• Sürekli tekrarlayan veya geçmeyen bronşit veya zatürre gibi akciğer enfeksiyonları

Meme Kanseri

Belirtileri

 Meme kanserinin en sık rastlanan belirtisi, memede ağrısız, zamanla büyüyen bir kitlenin hissedilmesidir. Ancak, hastaların çok azında ağrı da belirtilere eşlik edebilir.

Daha nadir olarak memede çekintiler, deride kalınlaşma, şişlikler, deride tahriş ya da bozulmalar ve meme ucunun hassaslaşması ya da içe dönmesi de dahil olmak üzere meme ucu belirtileri yer almaktadır. Sanıldığının aksine ağrı ve kanlı akıntı ileri evrelerde ortaya çıkmaktadır.

Rahim Ağzı (Serviks) Kanseri

Belirtileri

Cinsel olarak aktif kadın ve erkeklerin çoğuna, yaşamlarının bir noktasında HPV cinsel aktivite sırasında deri temasıyla bulaşabilir. HPV enfeksiyonlarının çoğu, belirtilere veya hastalığa neden olmaz ve kendiliğinden düzelir. Bununla birlikte, belirli HPV tipleri (çoğunlukla 16 ve 18) ile devam eden enfeksiyon, kanser öncesi lezyonlara neden olabilir. Tedavi edilmezse, bu lezyonlar rahim ağzı kanserine ilerleyebilir, ancak bu ilerleme genellikle uzun yıllar alır. Rahim ağzı kanserinin belirtileri, ancak kanser ileri bir aşamaya geldiğinde ortaya çıkma eğilimindedir. Rahim ağzı kanserinde aşağıdaki belirtiler görülebilir:

• Menstrüasyon (adet) dönemleri arasında düzensiz kan lekesi veya hafif kanama
• Menopoz sonrası lekelenme veya kanama
• Cinsel ilişki sonrası kanama
• Cinsel ilişki sırasında ağrı
• Sırt, bacak veya kadın cinsel organlarının olduğu bölgede ağrı
• Yorgunluk, kilo kaybı, iştahsızlık
• Artan vajinal akıntı, bazen pis kokulu
• Tek ya da iki bacakta şişkinlik
• İdrar yaparken ağrı

Kan Kanseri (Lösemi)

Belirtileri

Farklı lösemi tipleri bulunmakla beraber en sık görülen belirtileri hepsi için şunlardır;

• Ele gelen büyük lenf nodu (Özellikle koltuk altı veya boyunda)
• Nedeni bilinmeyen ateş
• Gece terlemesi
• Sık tekrarlayan enfeksiyonlar
• Devam eden halsizlik, yorgunluk
• Ciltte kendiliğinden veya kolaylıkla meydana gelen kanama ve çürükler
• Açıklanamayan ateş
• Vücutta özellikle kemiklerde ve eklem yerlerinde ağrı

Hedefe Yönelik Tedavi

Hedefe yönelik tedavi, kanser hücrelerinin büyümesi, hayatta kalması ve yayılmasında rol oynayan belirli genleri ve proteinleri hedef alan ilaçların kullanıldığı bir tedavi türüdür.1,2 Bu tür tedavi, kanserli hücredeki değişiklikleri hedef alarak normal hücrelere verilen zararı azaltır ve kanser hücrelerinin gelişimini ve yayılımını önler.

Hedefe yönelik tedaviler;

• Kanser hücrelerinin büyümesini ve bölünmesini sağlayan sinyalleri engeller veya keser,
• Kanser hücrelerinin normalden daha uzun yaşamasını önler,
• Kanser hücrelerini yok eder.

Hedefe yönelik tedavide yaygın olarak monoklonal antikorlar ve küçük molekül ajanlar kullanılmaktadır.

Hedefe yönelik tedavilere küçük molekül ajanlardan tirozin kinaz inhibitörleri arasında yer alan

• gastrointestinal tümör ve lösemide kullanılan imatinib,
• küçük hücreli dışı akciğer kanseri ve pankreas kanserinde kullanılan erlotinib ve
• renal hücreli karsinomda ve gastrointestinal stromal tümörlerde kullanılan sunitinib örnek olarak verilebilir.

Hedefe yönelik onaylı tedaviler, kanser hastalarında progresyonsuz sağkalımı iyileştirmektedir.

Ailede kanser öyküsünün olması benim de kanser olacağım anlamına gelir mi?

Aile üyelerinden birinde genç yaşta kanser teşhis edilen bireylerde, üç veya daha fazla kuşakta aynı tip kanser öyküsü bulunanlarda, anne veya baba tarafından üçten fazla kanser olgusu bulunan kişilerde ve aile bireylerinden birinde iki veya daha fazla farklı tip kanser bulunan bireylerde kanser gelişme riski yüksektir.
Anne veya kız kardeşinde meme kanseri öyküsü olan bir kadında, aile öyküsü olmayan kadına göre meme kanseri gelişme riski iki kat fazladır.
Aile bireyleri arasından birden fazla kişide aynı tip kanser olsa bile bu kalıtımsal olmayabilir. Ailede kanser öyküsü olanların, daha erken dönemde ve daha sık aralıklarla tarama testlerinden geçmesi faydalı olacaktır. Bu kişilerde genetik testlerin yapılması da önerilmektedir.